Śmierć bliskiej osoby to ogromne przeżycie. Często nie myślimy wówczas o majątku, który zmarły pozostawił. Aby jednak w pełni móc rozporządzać takim majątkiem, koniecznością jest podjęcie działań, które nam to umożliwią. Jednocześnie zaś pomogą uchronić przed niespodziewanym przejęciem ewentualnych długów zmarłego.
Z chwilą śmierci spadkodawcy, czyli w momencie otwarcia spadku, z mocy prawa spadkobiercy nabywają pozostawiony spadek. Dla celów potwierdzenia nabycia spadku niezbędne jest postępowanie spadkowe, które może być przeprowadzone sądownie lub przed notariuszem.
Ostatnia zmiana przepisów prawa spadkowego, która obowiązuje od 28 czerwca 2009 roku, zmieniła nieco krąg spadkobierców ustawowych i kolejność dziedziczenia.
- Jeżeli zmarły pozostawił potomstwo (tzw. zstępnych) to na równi z małżonkiem dziedziczenie następuje w równych częściach (małżonkowi nie mniej niż ¼ masy spadkowej).
- Jeżeli zmarły nie pozostawił potomstwa spadek przypada małżonkowi i rodzicom, z zaznaczeniem że małżonek dziedziczy ½ masy spadkowej.
- Jeżeli zmarły nie pozostawił potomstwa a jeden z rodziców już nie żyje to spadek przypada małżonkowi, rodzicowi i rodzeństwu. Jeśli natomiast rodzeństwo w chwili otwarcia spadku nie żyło – zstępnym).
- Jeżeli zmarły nie pozostawił zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa czy zstępnych rodzeństwa spadek przejmują dziadkowie w równych częściach lub ich zstępni (ciotki, stryjowie czy wujowie).
- Jeżeli spadkodawca nie pozostawił wszystkich wyżej wymienionych, to spadek należny jest pasierbom a dopiero w przypadku ich braku – skarbowi państwa lub gminie.
Postępowanie spadkowe gdzie i jak?
Postępowanie spadkowe to oświadczenie woli spadkobierców i wszczyna się je na ich wniosek. Można je przeprowadzić sądownie, poprzez złożenie (oraz wniesienie opłaty sądowej w wysokości 50 zł) odpowiedniego wniosku w sądzie rejonowym, właściwym ze względu ostatniego miejsca zamieszkania zmarłego, lub przed notariuszem. Do wniosku należy dołączyć akty cywilne potwierdzające prawo do nabycia spadku (akty urodzenia, akty zgonu, akty małżeństwa). Nalży też wskazać znany krąg osób uprawnionych do nabycia spadku (nawet, jeśli nie znamy ich adresów).
Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku może złożyć każdy, kto posiada interes prawny, zazwyczaj spadkobierca, ale katalog takich osób jest otwarty. Interes taki musi jednak być obiektywnie potrzebny takiej osobie lub wynikać z innych okoliczności (dla osób nie znajdujących się w kręgu spadkobierców).
Należy pamiętać, że jeśli od daty zgonu nie upłynęło sześć miesięcy powinniśmy w sądzie złożyć odpowiednie oświadczenie przyjęcia lub tez odrzucenia spadku. Chociaż termin ten nie jest do końca uregulowany. Zgodnie z art. 1015 Kodeksu cywilnego „Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania”. Dlatego początek biegu tego terminu może być różny (dla spadkobiercy ustawowego, testamentowego, lub spadkobiercy ustawowego po obaleniu czy unieważnieniu testamentu).
Spadek można przyjąć wprost lub z tzw. dobrodziejstwem inwentarza. Co to oznacza?
Przyjęcie wprost (proste) to przyjęcie spadku bez ograniczeń (w tym także długów spadkowych). Ważne jest to, że spadkobierca przejmuje zobowiązania nie tylko do wysokości masy spadkowej ale w całości, odpowiada za nie swoim majątkiem no i musi je spłacić w całości.
Przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza oznacza, iż długi spadkodawcy mogą być pokryte jedynie do wysokości wartości spadku. Takie przyjęcie spadku wiąże się ze spisem inwentarza i wyceną majątku sporządzanym przez komornika sądowego.
Coraz częściej zmarły pozostawia testament, złożony u notariusza lub osoby zaufanej. W takiej sytuacji, po śmierci spadkodawcy, osoba taka informuje o tym fakcie sąd. Następuje otwarcie i ogłoszenie ostatniej woli. Informowane są o tym wszystkie osoby, których testament dotyczy (wymienione w nim). Mogą jednak stawić się także inne osoby zainteresowane a także wykonawca testamentu i kurator spadku.
Jeżeli spadkobiercy są zgodni, co do podziału sąd wyda postanowienie, w którym określi podział masy spadkowej i spadkobierców. Krócej potrwa załatwienie takiej sprawy u notariusza, który wyda odpowiednik postanowienia sądowego. Jest to akt dziedziczenia (tylko w przypadku zgodności co do podziału spadku), lecz jest to znacznie droższe.
Przeprowadzenie postępowania spadkowego jest, jak widać, konieczne. Szczególne znaczenie ma w sytuacjach, gdy zmarły pozostawił mienie podlegające podziałowi lub długi. Bez określenia sposobu podziału, przyjęcia czy odrzucenia spadku można wiele stracić. Co najgorsze, oprócz majątku można przejąć również długi, często przewyższające wartość pozostawionego mienia.
