Kodeks postępowania cywilnego reguluje tylko ogólne prawa dziedziczenia. Natomiast spisanie testamentu przez spadkodawcę pozwala definitywnie rozstrzygnąć, kto zostanie właścicielem dóbr po jego śmierci.
Testament stanowi rozrządzenie majątku, jaki pozostawia po sobie osoba zmarła. Aby wyrazić wolę co do dziedziczenia, należy spisać go osobiście – odręcznie – nadać mu tytuł „testament”, opatrzyć datą i złożyć podpis pod powstałym tekstem.
Testament sporządzony odręcznie
W testamencie ująć należy osoby, którym na wypadek śmierci ma zostać przekazany majątek osoby zmarłej. Musi także określać, w jakiej części poszczególne osoby dziedziczą schedę. Istnieje także możliwość wskazania konkretnych osób, którym mają przypaść wszelkie ruchomości – przykładowo książki, kolekcja obrazów, samochód etc. Warto wtedy podać niezbędne szczegóły, by poprawnie zidentyfikować przedmioty dziedziczenia. Można również w testamencie wytyczyć spadkobiercom podjęcie konkretnych działań – np. synowi ukończenie studiów. Niewypełnienie tej woli nie wpływa na dziedziczenie.
Co w przypadku, gdy część majątku ma przypaść osobie, której w świetle prawa cywilnego nie klasyfikuje się jako spadkobiercy? Wówczas należy zaznaczyć, że taka osoba jest zapisobiercą, która dziedziczy według woli spadkodawcy. Nie wymaga się poświadczenia takiego testamentu przez notariusza, czy świadków. Jeśli przy jego sporządzaniu zostaną zachowane powyższe wymogi, będzie on ważny w świetle prawa. Bartosz Antos, Wiceprezes Zarządu Saveinvest, podkreśla, że nie będzie ważny testament, który wyraża wolę więcej niż jednej osoby. W przypadku, gdy spadkobierca wyraża swoją wolę wspólnie z małżonkiem lub partnerem, testament ten uznaje się przez prawo za nieobowiązujący. Możliwe jest złożenie testamentu do depozytu u notariusza – koszt wynosi ok. 70zł, plus 20 zł za każdy następny miesiąc jego przechowywania.
Testament sporządzony u notariusza
Gdy decydujemy się na sporządzenie testamentu u notariusza, to on wtedy dokłada starań, by dokument był ważny. W zależności od rodzaju sporządzanego testamentu koszt wynosi od 70 zł do 260 zł. Można także prosić notariusza o wpisanie testamentu do rejestru prowadzonego przez Krajową Radę Notarialną. Taka procedura umożliwia dowiedzenie się przez osoby powołane do spadku (które o sporządzeniu testamentu nie wiedzą) z chwilą śmierci spadkodawcy, czy taki dokument w ogóle istnieje. Sama treść testamentu pozostaje oczywiście nadal utajniona.
Testament ustny przy udziale świadków
Jeśli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy, lub gdy nie ma możliwości ręcznego spisania testamentu, może zostać on wypowiedziany ustnie w obecności co najmniej 3 świadków. Należy pamiętać, że świadkiem nie może być osoba uwzględniona w testamencie. Jeśli jednak świadkiem zostanie osoba, dla której testament przewiduje uzyskanie jakąkolwiek korzyści, zapis dotyczący takiej osoby staje się nieważny. Inne postanowienia mimo wszystko nie tracą ważności.
Zasady i terminy sprawdzania treści testamentu dyktuje kodeks postępowania cywilnego. Zawsze ważny jest ostatni w kolei sporządzony testament. Co zaś gdy osoba go sporządzająca nie zaznaczy w nim, że odwołuje poprzedni testament? Wtedy nieważne stają się tylko te spośród postanowień poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z nowymi. Przykładowo: jeśli ojciec w pierwszym testamencie powoła do całości spadku córkę, a w testamencie drugim i ostatnim w całości spadkobiercą uczyni syna, to on w konsekwencji dziedziczy cały spadek. Jeżeli natomiast w pierwszym testamencie powoła zarówno syna i córkę, a w drugim i ostatnim kuzynkę – bez określania przy tym wielkości udziałów i nie odwołując przy tym pierwszego – wszyscy dziedziczą po 1/3 całości spadku.
Kiedy testament jest nieważny?
Testament sporządzony przez osobę, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych (jest niepełnoletnia lub ubezwłasnowolniona) lub gdy znajduje się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne wyrażanie woli i podejmowanie decyzji, jest w świetle prawa nieważny. Stan unieważniający testament to m.in. choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy, bycie pod wpływem silnych leków. Dlatego dobrze jest, gdy istnieją podstawy do podejrzeń występowania powyższego u spadkodawcy (warunkowane wiekiem, bądź stanem zdrowia), w dniu sporządzania testamentu udać się do lekarza pierwszego kontaktu. Ten ma możliwość stwierdzenia w zaświadczeniu, że spadkodawca znajduje się w stanie wyłączającym świadome lub swobodne podejmowanie decyzji i wyrażanie woli. Takie oświadczenie należy przechowywać wraz z testamentem. Z reguły ułatwia ono dopełnienie przez spadkobierców ostatniej woli zmarłego.
