W każdej sytuacji dziedziczenia spadkobierca musi zmierzyć się ze stwierdzeniem nabycia spadku. Warto jednak wiedzieć, jak w odpowiedni sposób podejść do sprawy. Niejednokrotnie bowiem skład masy spadkowej, oprócz własności osoby zmarłej, stanowią także jej długi.
Przyjęcie spadku
Śmierć bliskiej osoby prowadzi do istotnych skutków prawnych w postaci dziedziczenia. Przepisy kodeksu postępowania cywilnego dyktują ich ustawową kolejność, chyba że została ona wcześniej zmieniona w testamencie. Zgodnie z tymi wytycznymi zawsze w równych częściach dziedziczą małżonkowie i dzieci. Na podjęcie decyzji, w jaki sposób przyjąć schedę (np. gotówkę, nieruchomości) jest sześć miesięcy od dnia uzyskania przez spadkobiercę informacji o powołaniu do spadku. Schedę można przyjąć wprost (czyli bez dokonywania żadnych czynności), wraz z dobrodziejstwem inwentarza, bądź zupełnie ją odrzucić. Po upływie tego półrocznego terminu, jeśli nie powzięto kroków, by stwierdzić inaczej, uznaje się zwyczajowo, że spadkobierca przyjmuje spadek wprost. Jest to równoznaczne z brakiem zrzeczenia się odpowiedzialności za długi osoby zmarłej.
Przyjęcie przez spadkobiercę spadku wprost oznacza, że staje się on właścicielem całego majątku. W konsekwencji sprowadza się to również do odpowiedzialności spadkobiercy całym swoim majątkiem za ewentualne długi zmarłego. Nie odgrywa znaczenia fakt, czy długi przerastają wartość odziedziczonej schedy. Z kolei przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza sprawia, że spadkobierca staje się także właścicielem całego majątku. Odpowiada jednak za ewentualne długi tylko do wysokości spadku, jaki otrzymał po osobie zmarłej. W ten sposób zawsze dziedziczą spadki małoletnie dzieci. Aby uchylić się od odziedziczonych zobowiązań i skorzystać z dobrodziejstwa inwentarza spadkobierca zobowiązany jest do złożenia odpowiedniego oświadczenia. Sporządzenie inwentarza, czyli spisu aktywów oraz długów spadkowych, zarządza sąd, natomiast sporządza komornik. Koszty komornicze za dokonanie takiej czynności obciążają spadkobiercę.
Odrzucenie spadku
W świetle prawa odrzucenie przez spadkobiercę przysługującego mu spadku oznacza, że traktowany jest on, tak jakby zmarł przed spadkodawcą – nic nie dziedziczy, a tym samym nie odpowiada za długi zmarłego. Fakt bycia traktowanym przez prawo jak zmarły sprowadza się do tego, że miejsce takiej osoby zajmują jego spadkobiercy. Przykładowo: jeśli mamy dzieci, a zrzekniemy się spadku np. po jednym ze swoich zmarłych rodziców, to nasze miejsce jako spadkobierców osoby zmarłej zajmują właśnie nasze dzieci. W takiej sytuacji nie ma znaczenia, czy są one małoletnie. Zdaniem Roberta Tomaszewskiego, Prezesa Zarządu Saveinvest, powyższa sytuacja dokładnie ilustruje, że odrzucenie spadku nie stanowi wcale szybkiego i pewnego uchylenia się od odziedziczenia w spadku długów.
Tak naprawdę możliwe jest uwolnienie się tego niedogodnego obowiązku dopiero po jego odrzuceniu przez: małżonka, rodziców, rodzeństwo, zstępnych (dzieci, wnuki, prawnuki itd.), dziadków zmarłego wraz z ich zstępnymi oraz ewentualnych dzieci małżonka spadkodawcy. W takiej sytuacji spadek przypada gminie w której znajduje się ostatnie miejsce zamieszkania zmarłego, lub Skarbowi Państwa. Oświadczenie o odrzuceniu spadku można złożyć w sądzie rejonowym właściwym dla miejsca zamieszkania spadkobiorcy lub przed notariuszem. Koszt oświadczenia od jednej osoby wynosi 50 zł, u notariusza dodatkowo należy doliczyć do tej kwoty 23 proc. VAT, plus około 20 zł za wypis aktu notarialnego.
Sąd rejonowy – rozprawa
Stwierdzenia nabycia spadku dokonuje się w sądzie lub u notariusza. Sądem właściwym w takiej sytuacji jest sąd rejonowy, w okręgu którego mieści się ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy. Wybór notariusza jest już kwestią dowolną i indywidualną, nie ma w tym zakresie żadnych przesłanek, czy ograniczeń. Należy pamiętać, by wraz z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku dostarczyć do sądu również niezbędne załączniki – tj. odpis skrócony aktu zgonu, odpisy skrócone aktów urodzenia/małżeństwa spadkobierców itp. Po rozprawie sąd wydaje postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, uprawomocniające się po 21 dniach od daty ogłoszenia orzeczenia – jeżeli w tym czasie żadna ze stron nie zdecyduje się na złożenie wniosku o uzasadnienie postępowania, bądź nie wniesie apelacji. Koszt postępowania sądowego o stwierdzenie nabycia spadku po jednej osobie wynosi 50zł.
W przypadku, gdy stwierdzenie nabycia spadku potwierdzane jest u notariusza, niezbędne jest przekazanie mu danych osobowych spadkobierców wraz z odpisami aktów stanu cywilnego. Koszt poświadczenia dziedziczenia u notariusza to 250zł., a w przypadku wielu spadkobierców może być nawet wyższy. Notariusz sporządza protokół dziedziczenia zstępujący wniosek do sądu i akt poświadczenia dziedziczenia. Jest on jednoznaczny ze stwierdzeniem nabycia spadku wydanym przez sąd. Rejestrowany jest w Rejestrze Aktów Poświadczenia Dziedziczenia prowadzonym przez Krajową Radę Notarialną. Należy pamiętać, że akty poświadczania dziedziczenia nie uprawomocniają się. Z dniem podpisania przez notariusza i strony traktuje się jako prawomocne postanowienia w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku.
