Większość osób nie myśli o śmierci i skutkach, które często ona wywołuje w związku z podziałem majątku w rodzinie. Można w prosty sposób uniknąć problemów sporządzając testament, w którym zdecydujemy kto i w jakiej części przejmie spadek. Testament to nic innego jak oświadczenie woli w zakresie rozporządzania swoim majątkiem na wypadek śmierci.
Przepisy kodeksu cywilnego dokładnie wskazują, że powołanie do spadku może wynikać, zgodnie z art. 926 § 1 k.c., albo z ustawy, albo z testamentu.
Dziedziczenie ustawowe
Pierwszeństwo w kolejności powołania do spadku ma niewątpliwie dziedziczenie testamentowe. Dlaczego? W myśl art. 926 § 2 k.c. dziedziczenie ustawowe następuje dopiero wówczas, gdy:
- spadkodawca nie powołał spadkobiercy (tzn. nie sporządził testamentu),
- sporządzony testament okazał się nieważny lub został odwołany przez spadkodawcę,
- żadna z powołanych w testamencie osób nie chce czy nie może być spadkobiercą (zrzekł się dziedziczenia – odrzucił spadek, został uznany za niegodnego, czy zmarł przed datą otwarcia spadku).
W przypadku dziedziczenia ustawowego, spadkobiercy będą dziedziczyć na podstawie ustawy, więc bez rozgraniczenia na to, czy w większej czy mniejszej części dokładali starań do np. opieki nad spadkodawcą, częstotliwości kontaktów, czy zakresu pomocy.
Zasada pierwszeństwa testamentu nad dziedziczeniem ustawowym została potwierdzona także w wyrokach Trybunału Konstytucyjnego (np. z 25 lutego 1999r. K/23/98, z 25 listopada 2003r. K/37/02), czy orzecznictwie Sądu Najwyższego (np. z 31 stycznia 1997r. II CKU 58/96, 6 lutego 1998r. I CKU 206/97 – niepublikowane).
Bartosz Antos z SaveInvest podkreśla także znaczenie przepisów szczególnych, mówiących o dziedziczeniu (ustawowym) gospodarstwa rolnego o powierzchni powyżej 1 ha. Mówią o tym art. 1058-1059 k.c. Spadkobiercy dziedziczą z ustawy gospodarstwo rolne, jeżeli w chwili otwarcia spadku:
- stale pracują bezpośrednio przy produkcji rolnej albo
- mają przygotowanie zawodowe do prowadzenia produkcji rolnej albo
- są małoletni bądź też pobierają naukę zawodu lub uczęszczają do szkół albo
- są trwale niezdolni do pracy.
Dziedziczenie testamentowe
W Polsce prawo przewiduje dwie formy testamentu:
testament zwykły (w formie pisemnej – tzw. holograficzny lub formie aktu notarialnego – sporządzany przez spadkodawcę u notariusza, a także tzw. testament alograficzny tj. ustny gdzie spadkodawca ostatnią wolę ustnie przekazuje wobec kierownika USC lub przewodniczącego zarządu gminy przy obecności dwóch pełnoletnich świadków w formie protokółu art. 949 kc),
testament szczególny (przekazany w formie ustnej przy minimum trzech świadkach, w przypadku „Jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione” – art. 952 kc).
Testament sporządzany poza kancelarią notarialną często zawiera błędy i wady, które uniemożliwiają jego wykonanie. Najczęściej są to: niedochowanie pisemnej formy (braki podpisu, daty, która jest wiążąca i istotna lub też jedynie czytelny podpis, a nie całość spisana własnoręcznie), błąd, groźba, brak pełnej świadomości podczas sporządzania ostatniej woli (np. choroba czy brak świadomości danego czynu).
Sporządzenie testamentu w formie aktu notarialnego umożliwia podział za życia majątku, nawet z rozgraniczeniem co danej osobie będzie przysługiwało (tzw. zapis windykacyjny, który obowiązuje od nowelizacji kc. tj. od 23.10.2011r.).
Wszystkie testamenty sporządzone zarówno w formie aktu notarialnego, jak i odręczny można zarejestrować u notariusza. Od 5 października 2011r. istnieje bowiem tzw. notarialny rejestr testamentów. Właśnie to rozwiązanie umożliwiło ustalenie przez spadkobierców, czy zmarły nie pozostawił przypadkiem takiego testamentu (tylko po śmierci spadkodawcy – warunkiem jest przedłożenie u notariusza aktu zgonu).
Według Wiceprezesa Zarządu SaveInvest, Bartosza Antosa testament sporządzony notarialnie ma wiele zalet i dlatego jest najbezpieczniejszą formą pozostawienia ostatniej woli. Dzięki pomocy, wiedzy i doświadczeniu notariusza, unikniemy też wielu błędów popełnianych przy sporządzaniu testamentu odręcznego, czy niejasności (np. zarzutu sfałszowania, czy presji innej osoby itp.), a także w odpowiedni sposób będziemy przechowywać naszą wolę (w kancelarii notarialnej czy archiwum sądu).
