Kiedy fiskus może zakwestionować zawartą w umowie cenę?

Przepisy prawa podatkowego przyznają organom podatkowym uprawnienia, które umożliwiają im zakwestionowanie skutków podatkowych czynności pozornych. Chodzi o sytuacje, co do których zaistniało podejrzenie, że skutki podatkowe dokonanych przez podatników czynności mogą być inne niż były w rzeczywistości.

Wszystko za sprawą art. 199a ordynacji podatkowej. Zgodnie z przywołaną przesłanką prawną, przy ustalaniu treści czynności prawnej, organy podatkowe uwzględniają zgodny zamiar stron i cel czynności, a nie tylko dosłowne brzmienie oświadczeń woli, które zostały złożone przez strony. Idąc dalej, w sytuacji, gdy pod pozorem dokonania czynności prawnej wykonano inną czynność prawną, skutki podatkowe wywodzi się z tej ukrytej czynności prawnej – informuje Bartłomiej Kuźniar z portalu www.saveinvest.pl.

Co to oznacza dla podatnika w praktyce? Należy liczyć się z tym, że organy podatkowe są prawnie zobowiązane do ustalenia rzeczywistej treści czynności cywilnoprawnej oraz, co za tym idzie, wyprowadzenia z niej właściwych i rzeczywistych skutków prawno-podatkowych, które zaistniały.

Wspomniana powyżej pozorność czynności prawno-podatkowych może wystąpić, gdy strony w rzeczywistości nie zamierzają wywołać żadnych skutków prawnych (wtedy czynność taka uważana jest za nieważną). Druga forma zakłada sytuacje, gdy strony dokonują czynności w celu ukrycia innej czynności. Pod pojęciem pozorności kryją się zatem wszelkie sytuacje, w których strony stwarzają pozory rzeczywistego przeprowadzenia czynności prawnej o ściśle określonej treści, jednoczenie tak naprawdę nie chcąc wywołać żadnych skutków prawnych lub też chcąc wywołać inne skutki prawne, niż te zadeklarowane w pozornej czynności. Uprawnienia organów podatkowych w zakresie weryfikacji takich czynności zakłada ich analizę pod kątek zgodnego zamiaru stron i celu czynności, po czym następować będzie określenie skutków prawno-podatkowych dokonanych czynności, które strony faktycznie miały zamiar przeprowadzić – informuje Bartłomiej Kuźniar z portalu www.saveinvest.pl.

Umowa a skutki podatkowe

Powstaje zatem pytanie – w jakim stopniu organy podatkowe będą mogły ingerować w sporządzone pomiędzy stronami umowami? Zgodnie z przepisami podatnicy mają bowiem prawo do minimalizowania obciążeń podatkowych, jednak fiskus bardzo często w takich przypadkach, do uzasadnienia swoich działań, stosować będzie tzw. klauzulę przeciwko unikaniu opodatkowania. (art. 119a – 119f ordynacji podatkowej).

Klauzula przeciwko unikaniu opodatkowania została wprowadzona do polskiego systemu prawnego od 15 lipca 2016 r. Organy podatkowe stosują ją do czynności przeprowadzanych w celu osiągnięcia korzyści podatkowej, która będzie sprzeczna z powszechnie obowiązującymi przepisami prawa podatkowego. W praktyce klauzula ta umożliwia fiskusowi zakwestionowanie określonych transakcji, dokonanych głównie w celu osiągnięcia korzyści podatkowych oraz określenie skutków podatkowych takich transakcji na podstawie takiego stanu rzeczy, jaki miałby miejsce, gdyby poddanej w wątpliwość transakcji w ogóle nie dokonano – wyjaśnia Bartłomiej Kuźniar z portalu www.saveinvest.pl. W skrócie – klauzula ta pozwala organom stwierdzić, że skutki podatkowe określonych czynności powinny być zupełnie inne od tych zidentyfikowanych przez samego podatnika.

Uprawnienia fiskusa

Wiele kontrowersji budzi więc to, czy fiskus ma faktycznie uprawnienia, by działając na postawie art. 199 ordynacji podatkowej oceniać dane czynności cywilno-prawne, które zmniejszają obciążenia podatkowe. Dla przykładu podmioty prowadzące działalność gospodarczą będą w różny sposób realizować określone czynności – dlatego w każdym niemal przypadku należy brać pod uwagę indywidualne okoliczności sprawy. Nie można wypracować wspólnego paradygmatu oceny skutków podatkowych, ponieważ nie będzie on miarodajny.

Co zatem jeśli dojdzie do sporu z fiskusem dotyczącego możliwości zakwestionowania skutków prawnych dokonanej czynności prawnej na podstawie art. 199a ordynacji podatkowej? Warto w takiej sytuacji mieć na uwadze ustalenia, jakie zawarte zostały w wydanym przez Naczelny Sąd Administracyjny wyroku z dnia 13 października 2017 r. (sygnatura akt: II FSK 2690/15). W orzecznictwie zawarto pogląd, zgodnie z którym przepis ordynacji podatkowej nie oznacza, że organy podatkowe mają uprawnienia by ignorować, czy traktować wybiórczo, konsekwencji wynikających z ważnych i skutecznych czynności prawnych, nawet w sytuacji, gdy okoliczności wskazują, że były one podjęte w celu zmniejszenia należności podatkowych. Co istotne, w trakcie postępowania fiskus powinien zbadać indywidualnie stan faktyczny sprawy – cały, bez pominięcia niektórych okoliczności i bez uogólniania obowiązujących przepisów prawnych.