Czym są roszczenia pauliańskie i kiedy rzeczywiście można domniemywać, że czynność prawna, której dokonał dłużnik motywowana była chęcią pokrzywdzenia wierzyciela?
Co robić jeśli dłużnik okaże się niewypłacalny?
Przesłanki zawarte w kodeksie cywilnym (a dokładnie jego art. 527 do art. 534) stanowią gwarant ochrony wierzyciela w przypadku, gdy jego dłużnik z jakichś względów okaże się niewypłacalny. Jak w praktyce wygląda możliwość skorzystania z roszczeń pauliańskich? Czyli kiedy wierzyciel rzeczywiście ma szansę udowodnić, że dokonane przez dłużnika czynności prawne (przykładowo podpisanie umowy sprzedaży lub darowizny) miały na celu jego – przede wszystkim finansowe – pokrzywdzenie?
Warto pamiętać, że dłużnik może działać także z zamiarem pokrzywdzenia swoich przyszłych wierzycieli, a nie tylko tych obecnych. Chodzi przede wszystkim o sytuację, gdy dłużnik najpierw dokonuje czynności prawnej, która z jakichś względów doprowadza do jego niewypłacalności, a dopiero później powstaje jego zobowiązanie wobec wierzycieli. Obligatoryjnie, takie zobowiązanie musi zaistnieć najpóźniej w chwili zamknięcia rozprawy.
Kluczowe z perspektywy wierzyciela jest dostateczne udowodnienie, że dłużnik miał pełną świadomość zarówno konsekwencji prowadzonej przez siebie działalności jak i skutków, jakie dla jego majątku może mieć dokonana przez niego czynność prawna. Zgodnie bowiem z art. 6 kodeksu cywilnego ciężar udowodnienia danego faktu spoczywa na osobie, która z tego faktu wywodzi skutki prawne. A więc to właśnie obowiązek wierzyciela, by udowodnić, że motywem podjętych przez jego dłużnika działań było bezpośrednio pokrzywdzenie swoich obecnych i przyszłych wierzycieli.
Jak udowodnić działania z zamiarem pokrzywdzenia wierzyciela?
Zgodnie z art. 527 § 1 kodeksu cywilnego jeżeli na skutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli (a więc której dotyczy wniesiona skarga pauliańska) osoba trzecia uzyskała korzyść majątkowa, każdy z wierzycieli może dochodzić uznania takiej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego jeśli spełnione zostaną pewne warunki. Po pierwsze dłużnik musiał działać ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. A dodatkowo osoba trzecia doskonale o tych pobudkach wiedziała, lub też przy zachowaniu należytej staranności mogła taką wiedzę uzyskać. Co więcej, jeśli korzyść majątkową w skutek czynności prawnej dłużnika uzyskała osoba będąca z nim w bliskim stosunku (przykładowo członek jego rodziny), lub też przedsiębiorca pozostający z nim w stałych stosunkach gospodarczych, z góry domniemywa się, że takie osoby wiedziały, że dłużnik działał z bezpośrednim zamiarem pokrzywdzenia swoich wierzycieli.
Co do zasady za czynność prawną dłużnika, której dokonano z pokrzywdzeniem wierzycieli uznaje się taką, w której konsekwencji dłużnik stał się niewypłacalny lub też stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był jeszcze przed dokonaniem takiej czynności – wyjaśnia Robert Tomaszewski z portalu www.saveinvest.pl. Chodzi przykładowo o szybkie (i jedynie doraźne) zawieranie umów sprzedaży, których prawdziwym celem nie jest odstąpienie od posiadanych praw własności, ale uniknięcie zainteresowania wierzyciela daną częścią majątku dłużnika.
Bezpłatna korzyść majątkowa
Zgodnie z art. 528 kodeksu cywilnego jeżeli na skutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może dochodzić uznania takiej czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nic nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogą w żaden sposób się dowiedzieć, że dłużnik działał z bezpośrednim zamiarem pokrzywdzenia swoich wierzycieli. Odpłatność polega, w omawianym wypadku, jedynie na uzyskaniu pełnego ekwiwalentu jaki odpowiada przysporzeniu następującemu po obu stronach czynności. Jeżeli przykładowo w chwili darowizny dłużnik był niewypłacalny, lub też stał się niewypłacalny na skutek dokonania darowizny, to z góry zakłada się, że działał ze świadomością pokrzywdzenia swoich wierzycieli.
Uznanie za bezskuteczną takiej czynności prawnej dłużnika, która dokonana została z pokrzywdzeniem wierzycieli następuje w drodze powództwa lub zarzutu przeciwko osobie trzeciej, która wskutek tej czynności uzyskała korzyść majątkową.W przypadku natomiast, gdy osoba trzecia rozporządziła uzyskaną korzyścią, wierzyciel może wystąpić bezpośrednio przeciwko osobie, na której rzecz rozporządzenie nastąpiło, jeżeli osoba ta wiedziała o okolicznościach uzasadniających uznanie czynności dłużnika za bezskuteczną albo jeżeli to rozporządzenie miało nieodpłatny charakter.
W kolejnej części poradnika: czym poskutkuje uznanie skargi pauliańskiej za prawomocną dla dłużnika, a czym dla osoby trzeciej na rzecz której dłużnik dokonał danej czynności prawnej?
